Toespraak en gedicht Dodenherdenking

 “Ik zat op de kleuterschool op de Vlasmarkt. Van de Vlasmarkt kun je door de Beddewijkstraat zo de Lange Viele door, de brug over en dan was je bij de Zandstraat. Daar woonden wij. ’s Ochtends bracht mijn moeder mijn naar school, maar ’s middags mocht ik zelf terug naar huis lopen. Op een dag liep ik bij de hoek van de Beddewijkstraat toen het luchtalarm afging. Een eigenaar van een winkel haalde mij naar binnen. Mijn moeder die het alarm ook had gehoord was natuurlijk erg ongerust. Toen het alarm over was, ging ik naar buiten en zag ik mijn moeder mij tegemoet lopen. Ik was veilig geweest in de winkel, maar tot ze mij weer zag wist mijn moeder dat natuurlijk niet. Het luchtalarm ging vaak. Ik besefte toen het gevaar niet echt. Maar het geluid zal ik nooit meer vergeten.”

Dit is het verhaal van mevrouw Voorn die samen met haar ouders en twee broers in Middelburg woonde. Ondanks haar, destijds, jonge leeftijd kan zij zich nog veel dingen van haar oorlogstijd in Middelburg herinneren.

Dit fragment uit een ooggetuigenverslag praat niet over de oorlog als een heldenepos of een spannend verhaal. Het gaat ook niet over de oorlogstijd op mondiale schaal. Nee, het vertelt het verhaal van gewone mensen, met gewone levens die hier woonden. In Middelburg. Niet ver vandaan van waar wij nu staan. Zij gingen naar hun werk, naar school onderhielden sociale contacten. Net als wij dat nu in ons dagelijks leven doen. Maar ineens was alles voor hen anders. Van vrijelijk bewegen in zowel de letterlijke als figuurlijke zin was geen sprake.

Ooggetuigenverslagen als deze, helpen ons om in te zien dat oorlogen niet alleen lang geleden en in verre landen woedden. De oorlog was ook hier, in Middelburg. Jonge en oude mensen werden van het één op het andere moment geconfronteerd met oorlog. Wij zijn niet veel anders dan de mensen toen. Het zou ons ook kunnen gebeuren.

Dit jaar is het 80 jaar geleden dat Nederland bevrijd is. In Middelburg mochten we dit jubileum zelfs al vorig jaar markeren met een herdenking. De oorlog ligt steeds verder in ons verleden. We mogen al zo lang in vrijheid leven. Is een herdenking als deze dan nog wel relevant? Zeker wel!

Juist omdat de oorlog zo ver achter ons ligt is het belangrijk om er bij stil te blijven staan. Wat gebeurd is, mag niet worden vergeten. En dat is niet om in angst te leven van wat er misschien weer zou kunnen gebeuren. Nee, want wie leeft in angst is ook niet vrij. Het is om ons ervan bewust te blijven dat wij 80 jaar geleden een waardevol geschenk hebben gekregen. Een erfstuk dat wij goed moeten onderhouden zodat het oneindig kan worden doorgegeven aan de generaties die na ons komen.

Maar was de situatie in de wereld misschien niet heel anders dan nu? Misschien wel, misschien niet. Het is moeilijk om tijdsgeesten en gebeurtenissen in het heden en verleden met elkaar te vergelijken.

Toch klinken met de recente ontwikkelingen in de wereld, de waarschuwingen steeds vaker en harder. Het roept vragen op over wie momenteel onze bondgenoten zijn in de strijd voor vrede en rechtvaardigheid.  Het antwoord is niet altijd duidelijk, en dat maakt onze taak des te moeilijker.

Maar juist in deze verwarring moeten we ons vasthouden aan de waarden die ons verbinden: respect, begrip en medemenselijkheid. Laten we ons niet laten leiden door angst en wantrouwen, maar door de overtuiging dat samenwerking en dialoog de weg vooruit zijn.

Gelukkig gebeurt dat nu al op het wereldtoneel. Er staan mensen op. Maar u kunt op kleinere schaal ook iets doen. Bewaak het respect, begrip en medemenselijkheid in uw eigen omgeving. Luister naar de verschillende meningen en opvattingen van de mensen bij u in de straat, op school of op uw werk.

Uiteraard bent u het niet met alles en iedereen eens. Zie dat niet als een obstakel, maar juist als een mooi onderdeel van onze vrijheid. Hier mag je vinden wat je wilt en zijn wie je wilt zijn. Sla niet dicht bij een meningsverschil, maar blijf openstaan. Want onder alle lagen van verschillen, zijn we in de kern allemaal gelijk. 

Wij konden ons allemaal verplaatsen in dat kleine meisje dat op weg naar huis, schrikt van een luchtalarm. En we kunnen ons ook allemaal indenken wat er door het hoofd van de moeder heen moet zijn gegaan toen ze haar dochter nergens op straat zag tijdens het alarm. Allemaal willen we vrede en veiligheid voor onszelf en voor onze naasten.

Los van de tijd of het land waarin we leven, zijn we allemaal mens.

Straks in de stilte gaan onze gedachten uit naar diegenen die het leven hebben gelaten door oorlogsgeweld. Sommige van hen waren onschuldige passanten, anderen vochten als soldaat voor iets waar zij in geloofden. Er zijn mensen gestorven zodat wij in vrede kunnen leven. Wij eren hen door straks twee minuten stil te zijn. Maar we eren hen ook door de vrijheid die zij ons gaven te bewaken, te onderhouden en door te geven.

Laat ons vandaag stil staan bij het verleden, en laat dit verleden een kompas zijn voor de toekomst.